Gokautomaten versus streamingdiensten: wie trekt onze aandacht?

Stel je luie bank thuis voor als een amfitheater zoals het Romeinse Colosseum. De strijders? Gokautomaten en streamingdiensten: twee digitale gladiatoren die vechten om jouw tijd, aandacht en mentale beloningen.

De één biedt de chaotische kick van een jackpot, de ander de warme, verslavende rust van een 12-uur durende binge. Beide zijn gebouwd op dezelfde psychologische blauwdruk: gedragsbeïnvloeding. Of je nu turend voor een gokautomaat zit of eindeloos door Netflix zijn ‘aanbevolen voor jou’ media scrollt, je bent onderdeel van een zorgvuldig ontworpen experiment om je aandacht vast te houden.

Gokautomaten: de oorspronkelijke gedrags hackers

Gokmachines zijn bijzonder diep geworteld in de zogenaamde principes van ‘operante conditionering’, oorspronkelijk een theorie van Burrhus Skinner, dat ook wel behaviorisme wordt genoemd. De beloningen zijn willekeurig, maar het echte breinspel is de ‘near miss’, oftewel een bijna-winst die je hersenen fopt en net zo’n dopamine golf veroorzaakt als een echte hit.

Denk hierbij aan twee kersen op een rij of een jackpot die nét buiten beeld flitst. Die nabijheid triggert verlangen: nog één keer draaien, en wie weet…

Moderne gokautomaten versterken dit effect met geluiden van rinkelende munten, flitsende lichten en trillende schermen. Alles is erop gericht om je zintuigen te overbelasten en een gevoel van controle te suggereren, terwijl de uitkomst puur toeval is.

Ze verstoppen zich nu bovendien in ‘casual’ games, waar je virtuele gewassen oogst of aliens bevecht… en ondertussen je aandacht inzet als inzet. Dat is gokken met een glimlach, verpakt als spelletje.

Daarbovenop komt de toegankelijkheid: online casino’s zonder Cruks zijn overal te vinden. Zowel via websites als apps kun je 24/7 gokken, met inzetten van slechts tien eurocent. En met de opkomst van NFT gebaseerde fruitmachines, gekoppeld aan blockchains als Ethereum, krijgt het gokken een speculatief, crypto-achtig sausje.

Streamingdiensten: de comfortabele ketenen van bingewatchen

Streamingplatforms gebruiken subtielere trucs. De autoplay knop verwijdert de noodzaak om beslissingen te nemen: de volgende aflevering start gewoon vanzelf. Volgens een studie uit 2019 kijkt twee derde van de gebruikers, puur door deze functie, meer dan ze oorspronkelijk van plan waren.

Streamingdiensten zijn dus als sluwe marionettenspelers die de fluwelen touwtjes van je vrije tijd controleren. “Nog 10 minuten”, zeg je tegen jezelf. En voor je het weet is het drie uur ’s nachts en volg je al acht afleveringen lang het liefdesleven van een zelfrijdende taxi.

Hun geheime wapen? Een narratief Stockholm syndroom. Je kijkt niet alleen, je leeft compleet mee met personages die je nog nooit ontmoet hebt!

Voeg daar nog alle cliffhangers aan toe, zoals de iconische blackout van The Sopranos, en je hebt een meesterzet die de menselijke behoefte aan afronding uitbuit. Daar houdt het echter nog niet op.

Aanbeveling algoritmes analyseren honderden datapunten: je kijkgeschiedenis, pauzes, klikgedrag, en zelfs muisbewegingen. Het resultaat? Bijna alles wat je bekijkt, is niet je keuze. Maar het is wat het algoritme je voorschotelt.

FOMO speelt ook een rol. Trendinglijsten en sociale integraties met vragen als ‘wat ben jij aan het kijken?’ wekken een soort groepsdruk op. Als iedereen naar The White Lotus kijkt, wil jij daar natuurlijk ook aan meedoen. Niet uit interesse, maar omdat je bang bent de boot te missen.

Wie wint? De nieuwe goden van de dopamine economie

Beide populaire digitale aandachtstrekkers zijn specifiek ontworpen om je tijdsbesef te vervormen. Moderne gokkasten? Dat zijn de digitale equivalenten van een gokkast in een casino, behalve dat het casino nu op je mobiele telefoon is, en de dealer vaak een algoritme.

Streamingdiensten? Die zijn het langzame vergif. Je begint met een documentaire over octopussen en eindigt met een 12-delige serie over een fictieve oorlog tussen denkende broodroosters. Het is niet gewoon content, maar het is een cognitieve hinderlaag.

De streamingdiensten winnen echter het tijdgevecht. Volgens een rapport van Netflix uit 2023 besteedt de gemiddelde gebruiker 3,5 uur per week op het platform. Wereldwijd is streaming volgens het 2025 Global Internet Phenomena Report zelfs verantwoordelijk voor 80% van al het internetverkeer.

Gokautomaten winnen daarentegen het intensiteitsspel. De wereldwijde markt voor online gokken zal naar verwachting 127 miljard dollar bereiken in 2027, waarbij mobiel gokken voor ongeveer 60% van die groei verantwoordelijk zijn.

De echte overwinning: doorzien hoe het allemaal werkt

Beide platforms houden ons een spiegel voor. Gokmachines laten zien hoe kwetsbaar we zijn voor chaos en kans. Terwijl streamingdiensten onze drang tonen naar comfort en escapisme. Maar de ware overwinning ligt in het herkennen van het spel: beide systemen zijn ontworpen om je verlangen te exploiteren.

De echte winnaar is niet het platform of het online casino. Het is het achterliggende systeem dat je ontsnapping verkoopt terwijl het je gevangen houdt in een lus van ‘nog eentje dan’.

Dus de volgende keer dat je op ‘spin’ of ‘volgende aflevering’ klikt, stel jezelf dan de vraag: heb ik hier zelf de controle, of trekt het algoritme aan de touwtjes? Oftewel: ben jij de speler, of wordt er met je gespeeld? Laten we dan ook gelijk maar eerlijk zijn. In deze dopamine economie winnen het huis en het algoritme (bijna) altijd. Totdat wij leren het spel anders te spelen.